Bağlamada Farklı Akort Düzenlerine Göre Parçalar

A. Üst Tel Akordu Değiştirilerek Oluşturulan Düzenler
Bunlar Misket (LA RE FA Diyez), Müstezat (LA RE FA) ve Fidayda (LA RE RE) düzenleridir. Belirli bazı ezgilerin gerçek tavırlarının ortaya çıkması için mutlaka bu düzenlerle çalınması gerekir.

1. Misket Düzeni
Çok sayıda ezginin icrasında kullanılan, özellikle batı ve orta Anadolu ile Rumeli’de oldukça yaygın bir düzendir. Adını aldığı Ankara’nın Misket (Bulguru Kaynatırlar) ezgisinden başka şu örnekleri de verebiliriz:

Karanfilin Moruna (Çanakkale)
Bir İncecik Duman Tüter Bacadan (Söğüt)
Söğüdün Erenleri (Söğüt)
Kekliği Vurdum Taşda (Söğüt)
Pancar Pezik Değil mi (Hacıbektaş)
Kova Kova İndirdiler Yazıya (Kırşehir)
Evlerinin Önü Yaldız Piyade (Çankırı)
Oduncular Dağdan Odun İndirir (Manisa)
Çalın Davulları (Rumeli)
Havada Turna Sesi Gelir (Kütahya)
Sabahın Seherinde Ötüyor Kuşlar (Tokat)
Bir Gemim Var Adalara Yaslanır (Ankara)
Şu Yüce Dağların Karı Eridi (Mut)
Ceviz Arasında Vardır Evimiz (Mut)
Bulut Bulut Üstüne (Mut)
Kavakta Turna Sesi Var (İstanbul)
Yürü Çoban Var Git Aman (Kastamonu)

Notasında Do Diyez ve Fa Diyezin birlikte olduğunu gördüğünüz FA Diyez kararlı bütün ezgiler misket düzeniyle çalınır.

2. Müstezat Düzeni
Misket düzeninin aksine repertuarda pek az ezgi bu düzenle seslendirilir. Başlıca

Örnekleri:
Kervan (Eskişehir)
Gül Kuruttum (Hatay)
Kadıoğlu Zeybeği (Muğla)
Ben Kendimi Gülün Dibinde Buldum (Kütahya)

3. Fidayda Düzeni
Üst telin boş RE ye alınıp tarama mızrapla çalınması ile müthiş bir tını elde edilir. RE de karar verildiğinde her üç tel de RE olmuş olur. Ankara’nın meşhur Fidayda (Hüdayda) türküsünün gerçek tavrının verilebilmesi için mutlaka bu düzenle çalınması gerekir. Ayrıca tarama yapılarak RE karar çalınan bütün ezgilere de çok uygundur.

Örnek: RE karar bozlak açılışları, Bülbülüm Altın Kafeste gibi Kürdi türküler.

Ayrıca uzun sap bağlamanın ana akordu olan LA RE SOL akordu da rast, mahur, nikriz, hicazkâr, nihavent gibi SOL kararlı makamlarda karar sesi verirken üst ve orta tel birlikte sol çalınarak kullanılır.

Örnek:
İbrişim Örmüyorlar (Rast-Adana)
Görmedim Âlemde Bir Benzerin Ey Güzel (Rast-Elazığ)
İndim Yârin Bahçesine (Rast-Elazığ)
Kalenin Dibinde Taş Ben Olaydım (Mahur-Kerkük)
Bağa Vardım Nar İçin (Mahur-Bitlis)
Kırmızı Gül Goncasını Bağlarlar Deste (Mahur-Ş.Urfa)
Şu Dere Yonca (Mahur-Ş.Urfa)
Bülbüller Ötüyor Seher Vaktidir (Mahur-Rumeli)
Zobalarında Kuru da Meşe Yanıyor Efem (Nikriz-Denizli)
Ferayi (Nikriz-Muğla)
Üç Güzel Oturmuş İskambil Oynar (Hicazkâr-Kastamonu)
Sesler Gelir Rumeli’nin Ülkelerinden (Hicazkâr-Ş.Urfa)
Aman Avcı Vurma Beni (Nihavent-Iğdır)
Iğdır’ın Al Alması (Nihavent-Iğdır)
Fikrimden Geceler Yatabilmirem (Nihavent-Azeri)
Üsküdar’a Gider iken (Nihavent-İstanbul)

B. Orta Tel Akordu Değiştirilerek Oluşturulan Düzenler
Bu kategorideki düzenler, üst tel değiştirilerek yapılan akortlar gibi olmazsa olmaz değildir. Ancak uygulanırlarsa çalındıkları ezgiye ayrı bir çeşni ve tat katarlar. Bunlar Bozlak Düzeni (LA LA SOL), Segâh Düzeni (LA Sİ SOL) ve Do Müstezat (LA DO SOL) düzenlerinden ibarettir.

1. Bozlak Düzeni
Kürdi-bozlak dizisindeki ezgiler seslendirilirken orta telden sürekli LA karar sesi duyurulur. Bozlakların yanı sıra orta Anadolu’nun pek çok ezgisinde de bu düzen kullanılabilir.

2. Segâh Düzeni
Karar sesi Sİ, donanımında FA Diyez olan ezgilerde kullanılır.

Şu Uzun Gecenin Gecesi Olsam (Çorum)
Beyaz Giyme Toz Olur (Bolu)
Al Yeşil Dökün Anneler Mezar Taşıma (Ş.Urfa)
Yarim İstanbul’u Mesken mi Tuttun (Kayseri)

3. Do Müstezat Düzeni
Karar sesi do olan ezgiler bu düzenle çalınabilir. Çargâh makamına yakındır.

Eski Evin Merteği (Ankara)
Hekimoğlu (Ordu)
Altın Hızma Mülayim (Kerkük)
Başındaki Yazmayı Sarıya mı Boyadın (Tokat)
Tellidir de Yavrum Anam Tellidir (Denizli)
Güzel Yağlığın Hanı (Ş.Urfa)

C. Alt Tel Akordu Değiştirilerek Oluşturulan Düzenler

Kemençe Düzeni
Alttaki iki LA telinden üstte olanı Mİ sesine çekilerek kemençeye yakın bir tını elde edilir. Bununla bazı doğu Karadeniz ezgileri çalınabilir.

Bu farklı düzenlerin mümkün oldukça sıksık kullanılması onları unutulmaktan kurtaracak ve ezgilere ayrı bir güzellik verecektir.